HISIMLIK NEDİR - SOYBAĞI - SOY AĞACI - KAN BAĞI NEDİR
HISIMLIK NEDİR?
SOYBAĞI NASIL BULUNUR?
SOY AĞACI?
Kan Hısımlığı:
Birbirinin soyundan ya da ortak bir soydan gelenler arasındaki ilişkidir.
Üstsoy-altsoy (Usul ve füru) hısımlığı:
Üstsoy-altsoy hısımlığı birbirinin soyundan gelenler arasındaki hısımlıktır. Bu hısımlığa “düz hat (çizgi) kan hısımlığı” da denir.Şahıslar arasındaki kan hısımlığının derecesi, hısımlar arasındaki doğumların sayısı ile belli olur. Burada en pratik sayma şekli hısımları birbirine bağlayan çizgileri saymaktır.
Örneğin yukarıdaki şekil üzerinde birinci derecede hısımlık ana-baba ile çocuk arasındadır. İkinci derecede hısımlık büyük baba ve büyük ana ile torun arasındadır. Üçüncü derecede hısımlık ise, büyük baba ve büyük ana ile bunların fürundan (alt soyundan) ibarettir.
Civar Kan Hısımlığı:
Civar kan hısımlığı ortak soydan gelenler arasındadır.Örneğin kardeşler,kardeş çocukları,amca,dayı,hala,teyze arasındaki hısımlıktır.Civar kan hısımlığı, ya tam kan hısımlığıdır ya da yarım kan civar hısımlığı şeklinde ortaya çıkar. Köklerden (Ana-baba) sadece biri ortak ise hısımlık "yarım kan civar hısımlığı” dır. Ana bir kardeşler, baba bir kardeşler arasında hısımlık böyledir.Ortak kökleri her ikisi de aynı ise “tam kan civar hısımlığı” söz konusu olur.Burada iki veya daha fazla kimse aynı ana-babada gelmektedir.
Sıhri Hısımlık:
Medeni Kanunun18. maddesi sıhri hısımlığı düzenlemiştir. Buna göre; karı ve kocadan her birinin kan hısımları diğerinin diğerlerinin aynı derecede sıhri hısımları olur. Evlenmenin zevaliyle sıhrî hısımlık zail olmaz. Bu hısımlık temelini evlenme akdi ile doğan bir aile ilişkisinden alır.
Sıhri hısımlık, eşlerden birinin, diğerinin kan bağı ile, veya evlatlık ilişkisi ile bağlandığı hısımları arasındaki ilişkidir. Sıhrî hısımlığın doğmasında, diğer bir eşin bağlı olduğu hısımlarına (sahih) düzgün veya (gayri sahih) düzgün olmayan nesep bağı ile bağlanmış olması önem taşımaz.
Karı kocadan birinin kan hısımları diğerinin aynı derecede sıhri hısım olur.
Evlenme Hısımlığı:
Evlenen kişinin eşinin kan hısımları ile hısımlığıdır.
Karı koca hısım değildir. Eşlerden birinin kan hısımlığı ile diğer eşin kan hısımları arasında kan hısımlığı yoktur.
Sözleşme Hısımlığı:
Evlat edinme ile oluşan hısımlıktır. Evlat edinebilmesi için kişi 35 yaşını geçmeli ve çocukla yaş farkı en az 18 olmalıdır. Evlatlık daha çok evlatlığın yararına olan bir kurumdur. Bir kişinin evlatlık edinebilmesi için alt soyu olmaması gerekmektedir. Yargıcın evlatlık için izni gerekir. 2 3 kişi bir kişiyi evlat edinemez fakat karı koca birlikte evlat edinebilir. Eşin rızası olmadan evlat edinilemez.
Evlat Edinme ile Doğan Hısımlığın Özellikleri:
Dede ile evlatlık arasında hısımlık yoktur.
Sınırlı bir hısımlıktır. Bu hısımlık evlat edinenle edinilen arasında bir hısımlıktır.Evlat edinme ile doğan hısımlık ortadan kaldırılabilir: Belli koşullara bağlıdır bu evlatlı9ğın kaldırılması
a) Evlatlık gerektiği gibi davranmıyorsa
b) Evlat edinen gereğini yapmıyorsa.Mirasta Gözükür: Yalnızca evlatlık mirasçıdır. Evlat edinen evlatlıktan miras edinemez.
BU miras sözleşme ile ortadan kaldırıla bilinir.
Kan hısımlığında çocuğunuzun miras hakkını engelleyemezsiniz.
Evlatlıkla, evlat edinen evlenebilir. Evlatlık biter karı koca olurlar.
Soybağı Nasıl Bulunur ?
Soru:Yukarıdaki şekle göre Ayşe ve Anneanne(Hatice) ile hısımlık türü ve derecesi nedir ?
Çözüme aşama aşama gidelim.
1.Aşama:
Hısımlık derecesi bulma:
Hısımlık derecesi hesaplamalarında birden fazla kişi arasında meydana gelen doğum sayısı esas alınmaktadır. Yani ilgilenilen birey ile hısmı arasındaki ilişkinin kurulabilmesi için ortada kaç doğum bulunmalıdır?
Soruya göre Ayşe ve Anneanne(Hatice) arasındaki hısımlık derecesi şöyle bulunur. Ayşe ve Anneanne(Hatice) hısım olabilmeleri için;
- Anne (Fatma) doğmuş olmalıdır. 1.Doğum
- Ayşe doğmuş olmalıdır 2. Doğum
Görüldüğü üzere iki kişi arasında iki doğum gerçekleştiğinden İkinci derece hısım olurlar.
2. Aşama:
Hısımlık türü bulma:
Hısımlık kan ve kayın hısımlığı diye ayrılmaktadır. Evlenme yoluyla eşimizden kazandığımız hısımlıklar kayın hısımlığıdır.Kan hısımlıkları ise altsoy, üst soy ve yansoy hısımlığıdır.
Hısımlar arasında biri diğerinin sulbünden(sperm) geliyorsa altsoy, üst soy hısımlığı; sulb(sperm) ilişkisinin olmadığı kan hısımlığı ise yansoy hısımlığıdır. (Kardeşimiz gibi) Bu kişilerin sulbü(sperm) ile bizim doğumumuz arasında bağ olmadığı için bunlar yansoylardır. Oysa çocuklarımızla sulb(sperm) ilişkisi olduğundan bunlar yansoy değildir.
Şimdi sorumuza geçelim.
Soruya baktığımızda Hatice ve Mehmet'ten olma Fatma, Fatma ve Murat'tan olma Ayşe bakıldığı zaman arada bir sulb(sperm) ilişkisi vardır. Ayşe ve Anneanne(Hatice)sulb ilişkisi olduğundan hısımlık Alt/Üst soydur. Ayşeye Göre Üstsoyu; Anneanne(Hatice) ye göre Altsoyu'dur.
3. aşama:
Tam kan-Yarım kan ayrımı:
Şahısların anneleri ve babaları bir ise tam kan, ayrı ise yarım kan hısımlığından söz edilmektedir.
Daha açıklayıcı şekilde kişilerin sulbü %50-%50 paylaşılmışsa tam kan vardır.
Soruya bakıldığı zaman ikinci bir evlilik gözükmemektedir. Tek bir evlilikten Ayşe olduğu için Tam kan Hısımlığı vardır.
Cevap:
Bu 3 veriyi birleştirirsek Ayşe ve Anneanne(Hatice) ile hısımlık türü ve derecesi :
2.Dereceden Üst/Alt Soy Tam Kan hısımlığıdır.
HISIMLIK
Hısımlık; kan (doğal), ya da hukuksal bir ilişki sonucu, bir kişi ile belirli kişiler arasında kurulan ve önemli hukuksal sonuçları olan bağdır. Bu bağ, kişinin toplum içindeki yerini belirleyen etkenlerden birisi olarak, hangi soydan geldiğini ya da hangi soya bağlı olduğunu anlatır. Hısımlık ancak, gerçek kişiler için söz konusu olabilir.
Birbirinden veya ortak soydan gelenler arasındaki hısımlığa “kan hısımlığı” (doğal hısımlık) (soy hısımlığı) denir. Bundan başka bir de, kişinin, eşinin kan hısımları ile olan bir hısımlığı vardır ki, buna da “kayın hısımlığı” (sıhri hısımlık) denir. Ayrıca evlat edinme sonucu evlatlık ile evlat edinen arasında kurulan hısımlık ilişkisine de “yapay hısımlık” (suni hısımlık) denilmektedir.
A-) Kan Hısımlığı (Doğal Hısımlık) (Soy Hısımlığı)
Kan hısımlığı, birbirinin soyundan veya ortak bir soydan gelen kişiler arasındaki hısımlıktır. MK.m.17/П, kan hısımlığını ikiye ayırır: “Biri diğerinden gelen kişiler arasında üst soy alt soy hısımlığı; biri diğerinden gelmeyip de, ortak bir kökten gelen kişiler arasında yansoy hısımlığı vardır.”
1-) Üstsoy-Altsoy Kan Hısımlığı
(Düz Çizgi Hısımlığı)(Usul-Füruu Hısımlığı)
Birbirinin soyundan gelen kişiler arasındaki hısımlıktır.
Bu hısımlık düz bir çizgi üzerinde gösterilir.
- Kişinin kendisinden geldiği kişiler yani kişinin olmasına kaynaklık edenler üstsoy(usul), kişinin kendisinden olanlar altsoy (füruu) adını alır.
- Birbirinin soyundan gelenler çok sayıda olup çok sayıda olup düz çizgi oluşturur.
- Bu hısımlık hem ana hem de baba yönünden söz konusudur.
2-) Civar Kan Hısımlığı
(Yansoy Hısımlığı) (Yan Çizgi Hısımlığı)
Birbirinden değil, ortak bir soydan gelen kişilerin hısımlığına “civar hısımlığı” denir. Kardeşler arasındaki hısımlık veya amca, hala, dayı ve teyze ile yeğen arasındaki hısımlık gibi.
Not: Kişinin ortak soyu hem ana hem de baba tarafından söz konusu olabilir.
Kan Hısımlığında Derece:
MK.m.17/I’e göre hısımlığın derecesi, “Hısımları birbirine bağlayan doğum sayısıyla belli olur”. Pratik bir anlatımla, iki kişi arasındaki hısımlık derecesi, aradaki çizgi sayısı ile belli olur. Önemli bir ipucu da, yansoy hısımlığının her zaman 2.dereceden başlaması, 1.derece civar hısımlığının olmamasıdır.
Kan Hısımlığına Bağlanan Hukuki Sonuçlar
a. Evlenme Yasağı: MK.m.129 uyarınca; “üstsoy ile altsoy arasında; kardeşler arasında; bir kimse ile amca, dayı, hala ve teyze arasında evlenme yasaktır.”
b. Dernekte oy kullanma yasağı: MK.M.82 uyarınca; “hiçbir dernek üyesi, dernek ile kendisi, üstsoyu ve altsoyu arasındaki bir hukuki işlem veya uyuşmazlık konusunda alınması gereken kararlarda oy kullanamaz.”
c. Vasi atanmada : “Yakın hısımlık” tercih sebebi sayılmıştır.(MK.m.414)
d. Mirasçılık: Kan hısımlığına göre belirlenir.(MK.m.495 v.d.).
e. Şahitlikten kaçınma hakkı: Hem hukuk hem de ceza davalarında bir tarafın usul ve füruu (üstsoy-altsoy) ile 3. dereceye dahil civar (yansoy) hısımları şahitlikten kaçınma hakkına sahiptir.
f. Hakimin davaya bakma yasağı: Hakim usul-füruunun (üstsoy-altsoy) ile 3. dereceye dahil kan hısımlarının taraf olduğu davalara bakamaz.
g. Hakimin davaya bakmaktan kaçınma hakkı: Hakim 4.dereceye dahil civar hısımlarının taraf olduğu davalara bakmaktan kaçınma hakkına sahiptir.
h. Anonim şirketlerde denetçi olamama: Anonim şirket yöneticileri ile bunların usul ve füruu (üstsoy-altsoy) ve 3. dereceye kadar civar (yansoy) hısımları denetçi olamazlar
B-) Hukuki İşlemlerden Doğan Hısımlık
1-) Sıhri Hısımlık
(Evlenmeyle Doğan Hısımlık) (Kayın Hısımlığı) :
- Eşlerden birinin diğerinin kan hısımları ile olan hısımlığıdır.
- Evlenme ile iki eş arasında herhangi bir hısımlık bağı oluşmaz.(Buradaki ilişki karı-koca ilişkisi olup, birbirlerinin hısımı olmazlar.)
- Aynı şekilde, evlenme ile eşlerin kan hısımları birbirleriyle hısım haline gelmezler.
- MK. m.18 : “Karı kocadan her birinin kan hısımları diğerinin aynı derecede sıhri hısımları olur”
- Ölüm, boşanma, iptal gibi nedenlerle evlilik sona erse de, doğmuş olan sıhri hısımlık ortadan kalkmaz.
- Evlilik ortadan kalktıktan sonra, eşlerden birinin sonradan doğan kan hısmı ile diğer eski eş arasında sıhri hısımlık meydana gelmez.
Sıhri Hısımlığa Bağlanan Hukuki Sonuçlar:
a. Evlilik sona ermiş bulunsa da eski eşler birbirlerinin üstsoy-altsoy kan hısımları ile evlenemezler.
b. Evlilik sona ermiş bulunduğunda eski eşler birbirlerinin civar hısımları (amca, dayı, hala ve teyzesi) ile evlenebilmektedir.
c. Usul hukukunda 1. derece ve 2. dereceye dahil sıhri hısımlar şahitlikten kaçınabilir.
d. Hakimin 1. ve 2. dereceye dahil sıhri hısımları ile ilgili davalara bakması yasaktır.
e. Hiçbir dernek üyesi, dernek ile eşi arasındaki bir hukuki işlem veya uyuşmazlık konusunda alınması gereken kararlarda oy kullanamaz.
2-) Sun-i Hısımlık
(Evlatlık İlişkisinden Doğan Hısımlık)
(Yapay Hısımlık) :
Kanun hükümlerine göre evlat edinmenin koşulları şunlardır:
a) 30 yaşın doldurulmuş olması veya en az beş yıldan beri evli olmak
b) Evlat edinenler ile evlatlık arasında en az 18 yaş fark bulunması
“Evlat edinen ile evlatlık ve onun altsoyu arasında doğan suni (yapay) hısımlıktır.
- Bu hısımlık sınırlı tutulmaktadır. a) Evlat edinen ile evlatlık b) Evlat edinen ile evlatlığın altsoyu. (Fakat evlat edinen ile evlatlığın üst soyu (baba ve dedesi gibi ) arasında bir hısımlık kabul edilmemiştir)
- Evlatlık ilişkisi evlat edinme sözleşmesi ile kurulur. Evlatlık sözleşmesine dayandığı için kan bağına dayalı bir usul-füruu ilişkisi değil, sözleşmeye dayanan bir usul-füruu ilişkisi doğmaktadır.
- Bu hısımlık evlatlık ilişkisi devam ettiği sürece geçerlidir. Taraflar arasında herhangi bir nedenle evlatlık ilişkisi sona erdiğinde bu yapay hısımlık da son bulur.
Suni Hısımlığa Bağlanan Hukuki Sonuçlar:
a. Evlatlık ile evlat edinen evlenemez.
b. Bunlardan biri ile diğerinin altsoyu ve eşi evlenemez.
c. Evlatlık ve altsoyu evlat edinen kişinin öz çocukları gibi onun mirasçısı olurlar, fakat evlatlık ve altsoyu evlat edinenin kan hısımlarına mirasçı olamazlar.
d. Evlat edinen evlatlığın mirasçısı olamaz.
e. Hakim, evlatlık ilişkisi içinde olduğu kimselerin taraf olduğu davalara bakamaz.
Soybağı
Soybağı; çocuğun soyadının, vatandaşlığının ve aile kütüklerinde yazılacağı yerin belirlenmesinde esas alınır.
Çocuk ile ana arasında soybağı doğumla kurulur.
Çocuk ile baba arasında soybağı, ana ile evlilik, tanıma veya hakimin hükmü ile kurulur.
Soybağı ayrıca evlat edinme yoluyla da kurulur.
Evlilik dışında doğan çocuk ana ve babasının birbiriyle evlenmesi halinde soybağı kendiliğinden düzelir.
Evlilik İçinde Doğan Çocuklar
Evlilik içinde veya her hangi bir nedenle evliliğin sona ermesinden başlayarak 300 gün içinde doğan çocuklar babanın soyadını alır ve aile kütüklerinde babalarının hanesine yazılırlar.
Çocuk evliliğin sona ermesinden başlayarak 300 gün içinde doğmuş ve ana da bu arada yeniden evlenmiş olursa, ikinci evlilikteki koca baba sayılır. Bu karine çürütülürse ilk evlilikteki koca baba sayılır.
Evlilik Dışında Doğan Çocuklar
Evlilik dışında veya evliliğin sona ermesinden itibaren 300 günden sonra doğan veya baba tarafından mahkeme kararı ile reddedilen çocuk; anasının bekarlık hanesine, anasının soyadı ve onun bildireceği baba adı ile tescil edilir.
Anası boşanarak bekarlık hanesine dönmüş ise çocuk, anasının kayıtlı bulunduğu haneye anasının soyadıyla, ancak anası önceki evliliğinden çift soyadı taşıyorsa anasının bekarlık soyadıyla tescil edilir.
Anası halen bir başkası ile evliyse, evlilik öncesi başka erkekten olan çocuğu anasının bekarlık hanesine, bekarlık soyadı ve anasının bildireceği baba adı ile tescil edilir.
Evlilik dışında Türk babadan ve
yabancı anadan doğan çocuk;
1. Babanın ana ile evlenmesi sonucunda; Türk Medeni Kanununun 292 nci maddesine göre kendiliğinden evlilik içinde doğan çocuklara ilişkin hükümlere tâbi olacağından Türk vatandaşı olur ve baba hanesine tescil edilir.
2. Ananın veya çocuğun istemesi üzerine; Türk Medeni Kanununun 301 inci maddesi uyarınca mahkemece soybağının belirlenmesi ya daTürk Medeni Kanununun 295 inci maddesi uyarınca tanınması halinde, soybağının kurulması sonucunda babasına bağlı olarak doğumundan itibaren Türk vatandaşı olur. Bu durumda babasının hanesine baba soyadıyla tescil edilir.
Evlilik İle Soybağının Kurulumasında
Usul ve Yapılacak İşlem
Eşler, evlilik dışında doğmuş olan ortak çocuklarını, evlenme sırasında ya da evlendikten sonra, yerleşim yerlerindeki veya evlenmenin yapıldığı yerdeki nüfus memuruna bildirmek zorundadır.
Ana ve babanın birbirleriyle evlenmesi ile soybağı düzelen çocuklar daha önce aile kütüklerine tescil edilmiş iseler, ana ve baba tarafından evlenme ile soybağının kurulmasına ilişkin bildirim formu doldurulup imzalanarak yerleşim yeri nüfus müdürlüğüne verilir.
Evlilik dışında doğmuş olan ortak çocuklarını, evlenme sırasında veya evlenmeden sonra bildirmeden önce eşlerden birinin ölümü halinde, sağ kalan eşin mahkemeden alacağı tespit kararına dayanılarak işlem yapılır.
Soybağının Kurulması
Babalık Karnesi
Evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak üç yüz gün içinde doğan çocuğun babası kocadır. Çocuk, evliliğin sona ermesinden başlayarak üç yüz gün içinde doğmuş ve ana da bu arada yeniden evlenmiş olursa, ikinci evlilikteki koca baba sayılır. Bu karine çürütülürse ilk evlilikteki koca baba sayılır.
Babalığa Hüküm
Babalığa hüküm; 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun 301'inci maddesi uyarınca çocuk ile baba arasındaki soybağının mahkemece belirlenmesidir.
Soybağının Reddi
Soybağının reddi, mahkeme kararı ile babalık karinesinin ortadan kaldırılmasıdır.
Soybağının reddi davası, koca tarafından ana ve çocuğa karşı açılabileceği gibi, çocuk tarafından da, ana ve kocaya karşı açılabilir.
PAYLAŞ :
